Najnowsza sztuka w repertuarze legnickiej sceny wiernie oddaje język, którym posłużył się Juliusz Słowacki. Znaczącej części widzów wierszowane kwestie czerpiące ze staropolszczyzny i nawiązujące do antyku sprawiają wyraźny kłopot w zrozumieniu przebiegu zdarzeń oraz nowych sensów, które nadał inscenizacji reżyser spektaklu. Poniższy opis powinien to ułatwić.




OSOBY:


HRABIA RESPEKT (Paweł Wolak), były marszałek powiatowy – jego nazwisko może być aluzją do polskiego przeczulenia na punkcie honoru i godności. Stąd słowa: „Ale w moim dworze / Taki rapt [tj. gwałt]!...” po porwaniu żony Rzecznickiego. Nic poza „respektem” hrabiemu nie pozostało, odkąd utracił majątek i stanowisko.

HRABINA RESPEKTOWA (Anita Poddębniak), jego żona – także czuła na sferę godności („Wstyd mi, że w moim domu – wstyd mi wielki! / To ja zelżona...”)

DIANNA (Magda Skiba) i STELLA (Zuza Motorniuk) – ich córki – Dianna być może od bogini Diany, bliźniaczej siostry Apollina (por. nazwisko Fantazego). Pod postacią Diana Nemorensis (łac. „Diana z gaju”) bogini ta była opiekunką cudzoziemców i wyjętych spod prawa – a takim był wszak zesłaniec Jan. — Stella znaczy po łacinie „gwiazda” i przywołuje znany hymn ku czci Maryi Ave Maris Stella – Witaj, Gwiazdo Morza.

HRABIA FANTAZY DAFNICKI (Grzegorz Wojdon) – nazwisko od greckiej nimfy Dafne, ucieleśnienia niedostępnej miłości, dziewictwa, zmienności. Dafne została zmieniona w drzewo laurowe, by uciec przed namiętnością Apollina. Być może także od pasterza Dafnisa, syna Hermesa, którego oślepiła odtrącona przezeń nimfa, lub innego pasterza Dafnisa, który wraz z pasterką Chloe tworzy w literaturze parę idealnych, sielankowych kochanków.

RZECZNICKI (Paweł Palcat), marszałek powiatowy, przyjaciel Fantazego – jak mówi nazwisko, jest rzecznikiem swego druha, zgodnie ze słowami Fantazego: „Ślepy więc będę lub niemy, / A ty rozsądny... patrz za mnie – i gadaj”.

HRABINA IDALIA (Magda Biegańska) – Idalią nazywano grecką boginię miłości, Afrodytę (od  jej świątyni na Cyprze, w mieście Idalion). Być może jakąś rolę odgrywa też brzmienie tego imienia, przywodzące na myśl tak romantyczne terminy jak „ideał” czy „idol”.

WOŁDEMAR HAWRYŁOWICZ (Bogdan Grzeszczak) – stary major rosyjski; „rodem Czerkies” – a więc zdrajca swego narodu, ponieważ Czerkiesi wówczas ostatnimi siłami bronili się przed rosyjskim imperializmem. Jednocześnie to były dekabrysta, czyli uczestnik antycarskiego powstania oficerów z 1825 roku, który przypłacił ów bunt zesłaniem.

JAN (Bartosz Bulanda), zesłany na Sybir w sołdaty, a więc powstaniec listopadowy, zmuszony potem do walki z ludnością Kaukazu, także broniącą swej wolności.

Rzecz dzieje się na Podolu, około roku 1841 – w trzech pierwszych aktach w domu hrabiostwa Respektów, w obu ostatnich – w majętności hrabiny Idalii.



AKT I

• Hrabia Fantazy w towarzystwie Rzecznickiego przybywa do dworu swoich sąsiadów Respektów, zubożałego hrabiowskiego małżeństwa. Respektowie mają nadzieję, że młody bogacz i obieżyświat ożeni się z ich starszą córką Dianną. By zjednać gościa, Hrabina każe młodszej córce Stelli przygotować ogród zgodnie z wytycznymi romantycznej mody, nie zdając sobie sprawy, że to moda dawno już przestarzała.
• Pojawia się kolejny gość – Major, znajomy Respektów z czasów zesłania, ich tamtejszy opiekun i powiernik. W radości z jego przybycia gospodarze zapominają o Fantazym. W tym ostatnim dojrzewa plan, by Diannę, zakochaną w poznanym na Syberii powstańcu Janie, „kupić... złotych polskich pół milionem”. Tymczasem ów Jan przybył incognito z Majorem, przebrany za Baszkira (lud turecko-tatarski z okolic Uralu). Teraz pragnie spotkać się z Dianną, która na Syberii przyrzekła mu rękę. Stella w na wpół miłosnym podziwie chce Janowi pomóc zaaranżować spotkanie.
• Niespodziewanie zjawia się też hrabina Idalia, porzucona kochanka Fantazego. Z ukrycia przysłuchuje się rozmowie, w której Fantazy, drwiąc z póz rodaków spotkanych podczas wojaży, drwi także i ze swej byłej miłości. Hrabina Respektowa dostrzega podglądającą Idalię i idzie do niej pod byle pretekstem. Fantazy zostaje sam z Dianną i dość obcesowo proponuje jej małżeństwo. Dianna przyjmuje oświadczyny w poczuciu przymusu.

AKT II

• Stella donosi Janowi o ślubie Dianny. Zrozpaczony Jan opowiada wziętą z Anhellego historię bluźnierczej próby Polaków: spierając się o to, pod jakim hasłem ma być zbawiona ojczyzna, ukrzyżowali oni wybranych ochotników, by sprawdzić, który wytrzyma najdłużej. Ponury monolog Jana słyszy Idalia. Proponuje nieszczęśnikowi pomoc – pieniądze, które umożliwiłyby ubieganie się o rękę Dianny, a tym samym pokrzyżowały plany Fantazego. Jan odmawia.

AKT III

• Fantazy opowiada o „Baszkirze” (Janie), który złośliwie zabił mu strzałą ulubionego psa Spartakusa. Respekt przeprasza za ów incydent i odchodzi na bok z Rzecznickim jako pełnomocnikiem Fantazego, by spisać intercyzę. Hrabina próbuje wybadać, czy serce Fantazego jest wolne. Dowiedziawszy się od niej, że Idalia jest nieopodal, Fantazy biegnie się z nią zobaczyć. Tymczasem Major w przekonaniu, że właśnie Idalia jest przeszkodą w małżeństwie Dianny i Fantazego, w tajemnicy każe swemu słudze Kałmukowi aresztować młodą hrabinę pod sfingowanym zarzutem politycznym („że w jej domu / jest Włoch franmason”). Zgorszone tym czynem towarzystwo na czele z lamentującym Fantazym rusza na poszukiwania – dopiero gdy Idalia zjawia się przed oczami Rzecznickiego, wychodzi na jaw, że Kałmuk przez pomyłkę porwał panią Rzecznicką. Zhańbiony mąż rozpoczyna pościg.

[PRZERWA]

AKT IV

• Rozstrojony Rzecznicki nachodzi kąpiącą się Idalię. Wobec zbliżania się Respektów radzi ona Rzecznickiemu, by utrzymywał, że to on wyrwał ją z rąk Kałmuka. Respektowie tymczasem wiedzą, jak jest naprawdę, i drwią z nieszczęsnego męża.
• Fantazy zdradza Rzecznickiemu, że pojedynkował się z Majorem, grając w karty – i przegrał. Do północy jeden z nich ma zginąć (to tzw. pojedynek amerykański).
• Respektowa w rozmowie z Idalią przyznaje wyższość małżeństwu opartemu na miłości – a więc niejako oddaje Fantazego z powrotem Idalii. Respekt dowiaduje się o obecności Jana, która krzyżuje jego plany. Major oddaje Respektowi wygrany w karty „łeb zięcia” i razem z Janem zbiera się do drogi.

AKT V

• Fantazy decyduje się zażyć truciznę – Idalia postanawia zejść z tego świata razem z ukochanym.
• Rzecznicki strzela do Majora. Wszyscy zbierają się nad umierającym. Rosjanin prosi Respekta o rękę Dianny dla Jana. W tej intencji ofiarowuje zbierany przez całe życie majątek. Fantazy zgadza się zwolnić narzeczoną z obietnicy, a sam przedstawia się Idalii jako nowy człowiek, zmieniony przez śmierć szlachetnego Majora. Jednocześnie nadchodzi list z wieścią o śmierci dziadka Respektów, co oznacza dla hrabiostwa kolejny przypływ kapitału.

Opracował: Robert Urbański