Jesień spędzę w teatrze. Aż tylu ekscytujących, ciekawie zapowiadających się premier i festiwali nie było już dawno. Oto czternaście premier, które już zapisałam sobie w kalendarzu, a to zaledwie wybór z tego, co czeka nas jesienią w polskich teatrach. Artykuł Doroty Wyżyńskiej.

Zobaczymy teatralne adaptacje głośnych książek - do teatru trafią m.in. "Chłopki" Joanny Kuciel-Frydryszak czy „Czasy secondhand. Koniec czerwonego człowieka" noblistki Swietłany Aleksiejewicz, ale w planach są też spektakle inspirowane znanymi filmami, m.in. "Przełamując fale". Nową premierę przygotuje laureatka tegorocznej Nagrody im. Konrada Swinarskiego Katarzyna Minkowska, a do warszawskiego Teatru Polskiego powróci Joanna Szczepkowska.

Swoimi propozycjami kuszą festiwale. W warszawskim Nowym Teatrze trwa festiwal Nowa Europa, Teatr Polski w Poznaniu organizuje Queer Fest, swoje programy ogłosiły właśnie Ogólnopolski Festiwal Sztuki Reżyserskiej "Interpretacje" w Katowicach i Festiwal Prapremier w Bydgoszczy, a 24 października dowiemy się, co będzie można zobaczyć w grudniu na Boskiej Komedii w Krakowie.

"Koniec czerwonego człowieka", Och Teatr, Warszawa

Krystyna Janda sięga po sztukę napisaną przez słowackiego dramatopisarza Daniela Majlinga na podstawie głośnej reporterskiej książki noblistki Swietłany Aleksiejewicz „Czasy secondhand. Koniec czerwonego człowieka". W tej teatralnej adaptacji (polski przekład Michał Sieczkowski) znalazły się wybrane wątki z książki białoruskiej pisarki, ale też m.in. odniesienia do dramatów Czechowa. Po premierze w Pradze, która odbyła się w marcu 2022 roku, tydzień po ataku Rosji na Ukrainę, recenzenci podkreślali, że dziś nie sposób nie potraktować tej sztuki "jako mrożące krew w żyłach memento. Zło zawsze jest gotowe wrócić". Och-Teatr zapowiada: Krystyna Janda stara się raz jeszcze zrozumieć duszę homo sovieticusa i umiejscowić ją w Nowej Rosji. Rzecz – jak sama powiedziała – wstrząsająca i trudna do pojęcia. A równocześnie to zadanie, które wobec rosnącego zagrożenia ze Wschodu wydaje się konieczne do podjęcia. Premiera 17 października.

„Querelle", Teatr Polski, Poznań 

W Poznaniu odbędzie się pierwszy w Polsce festiwal teatralny, na którym zostaną pokazane wyłącznie queerowe spektakle. - Ostatnie sezony to wysyp spektakli mierzących się z tematyką queerową - podkreśla Maciej Nowak, dyrektor artystyczny Teatru Polskiego w Poznaniu, inicjator wydarzenia, wyjaśniając, że Queer Fest (20-27 października) to zaledwie wybór - wycinek tego, co działo się na polskich scenach w ostatnich latach. W programie m.in. "Tom na wsi" (reż. Wojtek Rodak, TR Warszawa), "Fucking Truffaut" (reż. Roza Sarkisian, Bliadski Circus Queelektyw - przedstawienie grane było w warszawskim Teatrze Dramatycznym na scenie Przodownik), "Niewolnica Isaura" (reż. Martyna Majewska, Teatr Dramatyczny, Wałbrzych) czy "Threesome/ Trzy" (reż. Wojciech Grudziński, Nowy Teatr, Warszawa), ale też konferencja pod opieką naukową prof. Błażeja Warkockiego z UAM i queerowy pokaz mody.

Teatr Polski w Poznaniu na otwarcie festiwalu pokaże premierę. Będzie to spektakl pt. „Querelle" inspirowany powieścią Jeana Geneta, według której w 1982 roku powstał głośny film Rainera Wernera Fassbindera. Przedstawienie przygotowuje młody reżyser Piotr Pacześniak (rocznik 1999), autor scenariusza do łódzkiego "Smoleńsk Late Night Show", twórca "Podwójnego z frytkami" w warszawskim Teatrze Dramatycznym i „Taśm rodzinnych", które wystawił w Poznaniu. Premiera 18 października.

"Ziemia jest płaska", Narodowy Stary Teatr, Kraków

Julian Hetzel, niemiecki reżyser, dyrektor artystyczny Studia w holenderskim Utrechcie, twórca, który działa na styku teatru, muzyki i nowych mediów, a w swoich spektaklach nie unika zaangażowania politycznego i społecznego, przygotuje premierę w Narodowym Starym Teatrze w Krakowie. Przedstawienie "Ziemia jest płaska" to - jak czytamy na stronie Starego Teatru - fikcja udająca przyrodniczy dokument. Reżyser "podważy ustalenia nauki - przyjrzy się populistycznym narracjom i postrzeganiu rzeczywistości w spolaryzowanych społeczeństwach Europy i zabierze nas w multidyscyplinarną podróż przez krajobrazy, które poruszają się, obracają i znikają. Grupa pierwotnych małp, nacjonalistyczny chór, lud kanibali, ekipa naukowa – wszyscy walczą o swoje tożsamości i kosmowizje". Spektakle Hetzela były prezentowane m.in. w ramach Nederlands Theatrefestival w Holandii, Prague Quadrennial w Czechach, na Venice Biennale del Teatro we Włoszech, a w Polsce na Festiwalu Malta w Poznaniu. Premiera 18 października.

„Susan Sontag". Teatr im. Jaracza, Olsztyn

Agnieszka Jakimiak i Mateusz Atman, duet twórczy, który w Teatrze Nowym w Łodzi przygotował m.in. rewelacyjny "Mój pierwszy rave", tym razem zajął się postacią Susan Sontag. Nie będzie to - jak zapowiada teatr - opowieść o całym życiu i twórczości słynnej ikony amerykańskiej kultury, pisarki, eseistki, jednej z najsłynniejszych intelektualistek XX wieku. To historia jednego sekretu i jego konsekwencji, "teatralne fotostory, album poruszonych i ożywionych zdjęć". Premiera 18 października.

"Przełamując fale", Teatr Powszechny, Warszawa

Warszawski Teatr Powszechny daje głos młodej osobie twórczej. To właśnie tu odbędzie się profesjonalny debiut reżyserski Ewy Platt, studentki Akademii Teatralnej w Warszawie, która już zwróciła na siebie uwagę m.in. dobrze przyjętym spektaklem "Zbombardowani" według Sarah Kane w Collegium Nobillium. W Powszechnym przygotowuje premierę „Przełamując fale" na podstawie wybranych motywów z głośnego filmu Larsa von Triera z 1996 roku. W roli głównej wystąpi Klara Bielawka. Premiera 19 października.

"Ciało dziewczyny", Teatr Nowy, Łódź 

Teatr Nowy im. Dejmka z Łodzi organizuje nowy przegląd teatralny - Festiwal Teatru Niezbędnego, który odbędzie się od 25 do 27 października i ma być "poszukiwaniem we wspólnym doświadczaniu sztuki tego, co niezbędne: oczyszczenia, zrozumienia i ukojenia". W programie m.in. "Chamstwo" według Kacpra Pobłockiego w reżyserii Agnieszki Jakimiak z Wrocławskiego Teatru Współczesnego czy „Lesbian Sunset" grupy artystycznej Teraz Poliż w reżyserii Olgi Ciężkowskiej. Na otwarcie festiwalu zobaczymy nowe przedstawienie - „Ciało dziewczyny" Pameli Leończyk (reżyseria) i Darii Sobik (tekst i dramaturgia). Spektakl, inspirowany prozą francuskiej noblistki Annie Ernaux, to "fantazja na temat pamięci kobiety, spoglądającej w przeszłość przez pryzmat ciała". Premiera 25 października.

"Ojciec", Collegium Nobilium, Warszawa

W natłoku teatralnych wydarzeń nie zapominajcie o przedstawieniach dyplomowych. W Akademii Teatralnej w Warszawie spektakl z grupą osób kończących wydział aktorski przygotowuje Agata Duda-Gracz. Scenariusz inspirowany jest opowiadaniem Oskara Jana Tauschinskiego „Świętokradztwo" i jak zapowiada teatr Collegium Nobilium - reżyserka sięga po utwór austriackiego pisarza, aby zadać szereg pytań dotyczących artysty, który czuje się bogiem. Czy tworząc, może dokonać diabelskich czynów? Czy sztuka uprawnia go do stawiania się ponad prawem? Ale nie temat przedstawienia czy nazwisko reżyserki, która ostatnio wystawiła m.in. bardzo dobry spektakl w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie pt. "Proszę państwa, Wyspiański umiera" (też o artyście), są tu najważniejsze. Warto przyjrzeć się z bliska nowym twarzom polskiego teatru i filmu - zachwycić się ich talentem, energią i świeżością. W obsadzie: Stanisław Kawecki, Klementyna Lamort de Gail, Mikołaj Łukasiewicz, Norbert Panert, Agnieszka Rajda i Jan Sałasiński. Premiera 25 października.

"Faust", Teatr Narodowy, Warszawa

W Teatrze Narodowym trwają próby do "Fausta". Po dzieło Goethego w przekładzie Adama Pomorskiego sięgają Wojciech Faruga (reżyseria) i Julia Holewińska (dramaturgia) - duet twórczy, który przez ostatnie sezony stał na czele Teatr Polskiego w Bydgoszczy, a od listopada będzie odpowiadał za program i charakter Teatru Dramatycznego w Warszawie. Tym większe oczekiwania związane są z premierą w Narodowym. To kolejny spektakl Farugi i Holewińskiej na narodowej scenie po "Matce Joannie od Aniołów" (2020 r.) i "Dekalogu" (2022 r.). W roli tytułowej wystąpi Cezary Kosiński. Premiera 26 października.

"Baśń o wężowym sercu", Teatr im. Żeromskiego, Kielce

Marcin Liber (reżyseria) i Michał Kmiecik (adaptacja) zrobili w 2022 roku w Kielcach świetny spektakl według książki Jacka Dehnela "Ale z naszymi umarłymi" - komedię grozy o pierwszej apokalipsie zombie w dziejach Rzeczpospolitej Polskiej. Teraz ten sam duet twórczy wystawi „Baśń o wężowym sercu" Radka Raka - książkę - laureatkę Nagrody Literackiej „Nike" z 2020 roku. Teatr zapowiada: "Proszę przygotować się na brawurową inscenizację baśni, w której miłość spotyka się z zawiłościami ludowej historii Polski, oplątując klasową intrygę swoim wężowym sercem". Premiera 26 października.

"Chłopki", Teatr im. Modrzejewskiej, Legnica

To bestseller, jedna z najczęściej kupowanych i najchętniej czytanych polskich książek ostatnich lat, fenomen literacki, o którym rozpisują się krytycy. Czy spektakl według "Chłopek" Joanny Kuciel-Frydryszak też stanie się hitem? Na pewno przyciągnie sporo osób, które były zachwycone książką.  Tym większe wyzwanie dla twórców przedstawienia, znanego duetu reżysersko-dramaturgicznego: Jędrzeja Piaskowskiego i Huberta Sulimy, którzy z powodzeniem przenieśli na scenę m.in. "Nad Niemnem" Orzeszkowej (Teatr im. Osterwy w Lublinie). Premiera planowana jest na 9 listopada.

"Jesień", Teatr Polski w Podziemiu, Wrocław

Katarzyna Minkowska to jedna z najzdolniejszych reżyserek młodego pokolenia. To jej "Burza. Regulamin Wyspy" (Teatr im. Kochanowskiego w Opolu) wygrała w tym roku Konkurs o Złotego Yoricka na Gdańskim Festiwalu Szekspirowskim. To ona wyreżyserowała kultowy już spektakl "Mój rok relaksu i odpoczynku" w warszawskim Teatrze Dramatycznym i wspaniałą "Cudzoziemkę" w Teatrze Polskim w Poznaniu (przedstawienie oglądaliśmy też w Teatrze Telewizji). To ona została w tym roku laureatką prestiżowej Nagrody im. Konrada Swinarskiego za poruszające przedstawienie "Kiedy stopnieje śnieg" w TR Warszawa.  Narodowy Stary Teatr w Krakowie ogłosił już, że na wiosnę Minkowska przygotuje tam premierę "Scen z życia małżeńskiego" na motywach scenariusza Ingmara Bergmana. Teraz reżyserka pracuje w Teatrze Polskim w Podziemiu, we wrocławskim Centrum Sztuk Performatywnych Instytutu Grotowskiego nad przedstawieniem "Jesień". To adaptacja powieści Ali Smith (przekład Jerzy Kozłowski) o relacji dwójki nietypowych przyjaciół – stuletniego Daniela oraz trzydziestoletniej Elizabeth. Teatr zapowiada: "Rzeczywistość miesza się tu ze snem, sen ze wspomnieniem, a wszystkiemu towarzyszy – prawie niezauważalnie – zmiana pory roku. Po gorącym i dusznym lecie przychodzi jesień. Te wszystkie tropy, wycinki i skrawki służą stworzeniu opowieści teatralnej, która w równym stopniu operuje poetyką onirycznego obrazu, co jest próbą analizy, w jaki sposób rzeczywistość polityczna i społeczna determinuje to, kim jesteśmy". Premiera 15 listopada.

"Jak płakać w miejscach publicznych", Teatr im. Jaracza, Olsztyn

Książka naszej redakcyjnej koleżanki Emilii Dłużewskiej "Jak płakać w miejscach publicznych" (nominowana m.in. do Nagrody Conrada) znów trafiła do teatru. Po dobrze przyjętym spektaklu w Teatrze im. Osterwy w Lublinie powstaje nowa inscenizacja według tej poruszającej opowieści o depresji - przygotowują ją w Teatrze im. Jaracza w Olsztynie Daria Sobik (adaptacja, dramaturgia) i Pamela Leończyk (reżyseria). Premiera 15 listopada.

"Orfeusz", TR Warszawa, Warszawa 

Żałoba. Jak ją przeżywamy? Czy to wciąż w naszym społeczeństwie temat tabu? Punktem wyjścia do nowego spektaklu w TR Warszawa jest mit o Orfeuszu i Eurydyce. Eurydyka umiera w tragicznych okolicznościach. Orfeusz zostaje sam. I co dalej? Za scenariusz i dramaturgię "Orfeusza" odpowiadają: Anna Smolar i Tomasz Śpiewak. Monologi i dialogi współtworzyli aktorzy i aktorki: Jacek Beler, Jan Dravnel, Mateusz Górski, Natalia Kalita, Justyna Wasilewska i Julia Wyszyńska. Reżyserką spektaklu jest Anna Smolar. Premiera 30 listopada.

"Separatka", Teatr Polski, Warszawa

Joanna Szczepkowska wraca do Teatru Polskiego, w którym grała w latach 80. XX wieku. Wraca jako aktorka, ale też autorka sztuki i reżyserka przedstawienia, które jest wspólną produkcją Teatru Polskiego i Fundacji Joanny Szczepkowskiej. Na Scenie Kameralnej wystąpi razem z Dorotą Landowską. "Separatka" to opowieść o dwóch kobietach, które mają skrajnie odmienne poglądy na wiele spraw. Przez przypadek znalazły się w małej sali szpitalnej, przeznaczonej dla jednej osoby i teraz, skazane na swoje towarzystwo, nie ufając sobie nawzajem, czekają aż sytuacja się wyjaśni. Premiera 7 grudnia.

(Dorota Wyżyńska, „Chłopki, Queer Fest, Przełamując fale. 14 wyczekiwanych premier jesieni”, https://wyborcza.pl/, 13.10.2024)