Ruiny Teatru Miejskiego w Gliwicach doskonale współgrają ze spektaklem "Łemko" Teatru im. Modrzejewskiej z Legnicy, który zaprezentowany został podczas tegorocznych Gliwickich Spotkań Teatralnych. Spektakl hipnotyzuje widza płynną narracją, stylizowaną na ludowo (wykonywaną na żywo) muzyką autorstwa Bartka Straburzyńskiego i licznymi scenami ludowych tańców. A przede wszystkim zachwyca dopracowane w każdym calu aktorstwo całego zespołu – ocenia Łukasz Karkoszka.

Dawno nie oglądałem tak magicznego przedstawienia. Choć temat trudny i bolesny - wysiedlenie Łemków w ramach powojennej akcji "Wisła", to reżyserowi - Jackowi Głombowi udało się uniknąć taniej lekcji historii na rzecz wspaniale opowiedzianej historii rodu Oresta Gabury, w której przeszłość miesza się z teraźniejszością, a dawno zmarli przodkowie aktywnie uczestniczą w ziemskim padole współbraci.

Opowieść rozpoczyna się w czasach nam współczesnych. Stary ojciec - Orest (znakomity i jakże charakterystyczny Zbigniew Waleryś), czując, że nadchodzi jego kres, zwołuje dzieci i wnuków, by jeszcze raz wspomnieć słodko - gorzkie życie. W toku łemkowskiej opowieści, która rozpoczyna się od dnia wielkiego weseliska Oresta i Hańci (Anita Poddębniak), na scenę wkraczają, mimo że zmarli, to ciągle młodzi ziomkowie. I tak już pozostanie do końca - przeszłość mieszać się będzie z teraźniejszością, a umarli z żywymi. A wszystko to po to, by jeszcze raz, choć na chwilę przywrócić raj utracony. I by postawić pytanie - młodym dziedzicom starego Oresta - kim tak naprawdę są i co dla nich znaczą ich własne, łemkowskie korzenie.

Jest to przede wszystkim pytanie o tożsamość. Jestem Polakiem? - bo tak mnie przesiedlili, jestem Ukraińcem? - bo tak chciała nacjonalistyczna propaganda ukraińska, czy może jestem Łemkiem? - bo taka była tradycja przekazywana "z dziada pradziada". Dla młodych nie jest to już takie oczywiste [przejmujący monolog Jarosława - syna Oresta (Paweł Palcat) - próbą wyzbycia się swej łemkowszczyzny], jak dla Oresta, który u kresu swojego żywota pragnie tylko jednego - powrotu na ojcowiznę. A i to, nie zostanie mu dane...

Historia przesiedlonych Łemków, których zmusza się do określenia narodowości, przypomina pogmatwane losy historii Ślązaków, którzy w trakcie drugiej wojny światowej także musieli odpowiedzieć sobie na pytanie - "kim jestem" (wystarczy przypomnieć sobie spektakl "Polterabend" w reż. Tadeusza Bradeckiego). Z obu spektakli wyłania się taka sama odpowiedź: przede wszystkim jestem Łemkiem, jestem Ślązakiem, a dopiero potem określam swoją narodowość. Bo najistotniejsza jest "nasza mała ojczyzna", której język i kulturę należy chronić, tak by nie została tylko i wyłącznie elementem skansenu etnograficznego.

Legnicki spektakl hipnotyzuje widza płynną narracją, stylizowaną na ludowo (wykonywaną na żywo) muzyką autorstwa Bartka Straburzyńskiego i licznymi scenami ludowych tańców. A przede wszystkim zachwyca dopracowane w każdym calu aktorstwo całego zespołu. Jeśli do tego dodamy gliwickie ruiny, to okaże się, że słusznie spektakl nagrodzony został owacją na stojąco.


Teatr im. H. Modrzejewskiej w Legnicy, spektakl grany w Teatrze Varietes
Robert Urbański
"Łemko"
reżyseria: Jacek Głomb
scenografia: Małgorzata Bulanda
muzyka: Bartek Straburzyński
ruch sceniczny: Kamila Jankowska, Witold Jurewicz
muzycy: Łukasz Matuszyk (akordeon) oraz zespół Tatra Roma

Obsada: Łemkowie: Orest - Zbigniew Waleryś, Hańcia, jego żona - Anita Poddębniak, Jarosław, jego syn - Paweł Palcat, Ewa, jego córka - Magda Skiba, Zosia, jego córka - Ewa Galusińska, Wasyl, jego brat - Paweł Wolak, Bosorka - Joanna Gonschorek, Młodzik - Łukasz Węgrzynowski, Ksiądz - Rafał Cieluch, Baba - Gabriela Fabian, Nauczycielka - Magda Biegańska, Wuj z UPA - Jakub Kotyński, Drużbowie - Jakub Kotyński, Bogdan Grzeszczak, Drużki - Magda Biegańska, Zuza Motorniuk, Małgorzata Urbańska, Inni: Zdzisław, mąż Ewy - Dariusz Majchrzak, Ukrainiec - Grzegorz Wojdon, Ukrainka, Towarzyszka Sekretarz - Katarzyna Dworak, Niemiec - Tadeusz Ratuszniak, Rosjanin - Jakub Kotyński, Polak - Rafał Cieluch, Towarzysz-agitator - Tadeusz Ratuszniak, Towarzyszka-agitatorka - Zuza Motorniuk, Urzędniczka Stenia - Małgorzata Urbańska, Urzędniczka Hela, Żołnierz polski II, Ormowiec - Zuza Motorniuk, Turysta - Łukasz Węgrzynowski, Turystka - Magda Biegańska, Chłopka polska - Małgorzata Urbańska, Arcyurzędnik - Bogdan Grzeszczak, Milicjant, Żołnierz polski I - Tadeusz Ratuszniak, Ormowiec-Dowcipniś - Grzegorz Wojdon, Tomek, syn Zofii - Łukasz Węgrzynowski, Marzenka, córka Zofii - Magda Biegańska.

Premiera 13.09.07 w ramach 1. Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego MIASTO

Spektakl zaprezentowano na XIX Gliwickich Spotkaniach Teatralnych.

(Łukasz Karkoszka, „Utracona Łemkowszczyzna”, Dziennik Teatralny Katowice, 19.05.2008)