Inspirowany życiem Henryki Krzywonos dramat „Zrozumieć H”, który premierę na legnickiej scenie teatralnej miał 13 grudnia 2011 roku, w dniu 30. rocznicy stanu wojennego, trafił do wydanej przez Krytykę Polityczną antologii „Transfer. Teksty dla teatru” pod redakcją Joanny Krakowskiej. Warszawska premiera książki w czwartek 17 grudnia br.
Są trzy punkty zwrotne w teatralnej opowieści Pawła Palcata. Każdy przybliża nas do tego, by - jak w postulatywnym tytule - Zrozumieć H. Pierwszy to dzieciństwo Henryki Krzywonos w patologicznej, wielodzietnej rodzinie zakończone pobytem w bidulu i pierwszy otwarty sprzeciw wobec ojca despoty, głośne: „Nie! Nie mam za co przepraszać!” wypowiedziane w obronie brutalnie deptanej godności. Drugi to słynne: „Ten tramwaj dalej nie pojedzie”, a w konsekwencji wsparcie i rozszerzenie na cały Gdańsk stoczniowego strajku w sierpniu 1980 roku. Trzeci to świadoma rezygnacja z politycznej kariery po obaleniu komunizmu, by poświęcić się wychowywaniu adoptowanych dzieci. Wszystkie łączy ten sam zestaw cech bohaterki – zdolność do przełamywania strachu, prostolinijne poczucie godności i nonkonformizm.
Zrealizowane na podstawie tego tekstu autorsko wyreżyserowane przedstawienie przyniosło jego twórcy nagrodę Jury Młodych na XII Ogólnopolskim Festiwalu Dramaturgii Współczesnej „Rzeczywistość przedstawiona” w Zabrzu (20120, a także drugą nagrodę 3. Koszalińskich Konfrontacji Młodych "m-teatr”. Spektakl, który przygotowywano pierwotnie jako konkursową propozycję dla Nurtu OFF wrocławskiego Przeglądu Piosenki Aktorskiej, sporo podróżował po kraju. Jesienią 2013 roku także na wieloetapowej trasie programu Instytutu Teatralnego „Teatr Polska”.
Jak piszą wydawcy z Krytyki Politycznej teksty zebrane w antologii „Transfer. Teksty dla teatru”, w której znalazło się miejsce dla dramatu Pawła Palcata, „są świadectwem głębokiej i bezprecedensowej przemiany, jaka zaszła w polskim teatrze publicznym w ciągu ostatniej dekady. Przemiana ta dotyczy zarówno tematów podejmowanych na scenie, jak i strategii ich przedstawiania; zarówno relacji z widownią przez odnoszenie się do jej doświadczeń społecznych i kulturowych, jak i struktury wewnątrzteatralnej – relacji w zespole twórców, podziału ról i zadań podczas tworzenia spektakli. W tekstach dla teatru – pisanych dla konkretnych twórców, teatrów, widowni – widać wszystkie te kwestie i ich reformatorski potencjał. Odbija się w nich żywa historia teatru publicznego XXI wieku”.
Teksty te rewolucjonizują nie tylko myślenie o teatrze jako miejscu debaty, ale także myślenie o dramacie. Wprowadzają do literatury nowy gatunek, który wykracza poza zwyczajowe ramy sztuk teatralnych. Wiele z nich funkcjonowało dotąd jedynie na scenie, a niekiedy w krążących prywatnymi kanałami maszynopisach. Dzięki publikacji zyskują szansę na drugie życie – nie tylko jako teksty literackie, dokumentalne i polityczne, ale również jako teksty, które znowu kiedyś mogą trafić na scenę.
Wśród autorów sztuk, które do antologii wybrała Joanna Krakowska z Dialogu, są także między innymi: Marcin Cecko, Paweł Demirski, Agnieszka Jakimiak, Jolanta Janiczak , Jan Klata, Sebastian Majewski, Weronika Szczawińska.
Premiera książki w czwartek 17 grudnia o godz. 19 w warszawskiej siedzibie Krytyki Politycznej (ul. Foksal 16/2). Uczestniczyć będą w niej m.in.: redaktorka tomu Joanna Krakowska, dramatopisarka i scenarzystka Małgorzata Sikorska-Miszczuk, pisarz i krytyk teatralny Paweł Soszyński, a całość poprowadzi krytyczka teatralna Joanna Wichowska.
Grzegorz Żurawiński
