„Co by Konstanty Puzyna powiedział dziś Teatrowi w Legnicy?” Odpowiedzi na to spekulatywne pytanie podjęła się podczas popołudniowego wykładu w legnickiej Caffe Modjeska profesor Małgorzata Szpakowska. Okazją była zaplanowana na piątkowy wieczór tego samego dnia (13 kwietnia) uroczystość wręczenia legnickiemu Teatrowi Modrzejewskiej tegorocznej Nagrody im. Konstantego Puzyny ustanowionej i przyznanej po raz czwarty przez redakcję miesięcznika Dialog.

Wybór prelegentki nie był przypadkowy, co wyraźnie podkreślił we wstępie do wykładu redaktor naczelny miesięcznika Dialog Jacek Sieradzki. Wieloletnia redaktorka tego pisma Małgorzata Szpakowska przed laty miała okazję bezpośredniej współpracy z jego poprzednikiem na tej funkcji, jakim w latach 1972-1989 był Konstanty Puzyna. Dziś jest przewodniczącą Rady Naukowej Dialogu.

- Był najwybitniejszym krytykiem teatralnym w PRL, którego porównać można tylko do Jana Kotta, z tą jednak różnicą, że nigdy bezpośrednio nie angażował się czynnie w politykę. Interesował go jednak teatr, który dziś nazwalibyśmy społecznie wrażliwym. Miał do niego bardzo nieteatrologiczny stosunek. „Po jaką zresztą cholerę w ogóle pisać o teatrze, jeśli nie po to, by pisać o życiu?" - to najczęściej cytowane jego zdanie, mocno już wyświechtane na wszelkie możliwe sposoby, ale oddające sens jego myślenia o teatrze i życiu. Bo przez życie rozumiał polityczne uwarunkowania, w jakich przyszło mu żyć, a teatralnym twórcom robić sztukę – tak sylwetkę Konstantego Puzyny zarysowała profesor Małgorzata Szpakowska.

- Nie kłamać, ominąć cenzurę, a przy tym pisać zrozumiale dla czytelnika. Tę sztukę Puzyna posiadł w stopniu doskonałym. Pisał tak, jak chciał i to, co chciał. Prawie, bo znał ograniczenia epoki. Nie pisał jednak tego, czego by napisać nie chciał – dodała prelegentka podając przykłady z recenzji Konstantego Puzyny.

- Mam wrażenie, że teatr w Legnicy i jego twórcy, doskonale wpisują się w społeczne zaangażowanie i odpowiedzialność, które były przedmiotem  jego zainteresowania i troski. Także troski o to, by nie pośliznąć się na skórce od banana. Aby w swoich działaniach być rozważnym i nie bić się wtedy, gdy nie ma o co i nie warto. Aby ważyć losy dzieła, które się stworzyło. Bo zniszczyć można łatwo i szybko. Odbudowa, odtworzenie często nie jest już możliwe. Dzięki tej postawie Puzyna przetrwał nawet stan wojenny, ale ocalił przy tym Dialog. Wyznawał bowiem zasadę, że jeśli już ściągać sobie kłopoty na głowę, to tylko wtedy, gdy naprawdę warto to robić. I być może takie ostrzeżenie mógłby dziś, w czasach, w których przyszło nam żyć i działać, adresować wobec legnickiego teatru Konstanty Puzyna.

• Małgorzata Szpakowska: profesor Zakładu Historii Kultury Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego. Historyk idei, historyk i antropolog kultury, krytyk literacki. Członkini Polskiego Towarzystwa Kulturoznawczego, Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, PEN Clubu. Zainteresowania badacze: historia kultury, zwłaszcza w zakresie idei, przemiany obyczaju w XX wieku, antropologia ciała (punkty przecięcia natury i kultury w sferze odżywiania, seksu, zdrowia, choroby etc.), krytyka teatralna. Pracowała w Bibliotece Narodowej (1970–1972), a później przez trzydzieści lat w redakcji miesięcznika Dialog, z którym nadal współpracuje. Równolegle z pracą w Dialogu: kierownik literacki Teatru im. Jaracza w Łodzi (1981–1985); adiunkt w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie (1985–1991); w następnie od adiunkta do profesora zwyczajnego w Instytucie Kultury Polskiej (1991–2001).

• Miesięcznik Dialog poświęcony jest dramaturgii współczesnej – teatralnej, filmowej, radiowej i telewizyjnej. Został założony w 1956 roku przez Adama Tarna, dramatopisarza i tłumacza, który kierował pismem do 1968 roku. Ogromny wpływ na kształt miesięcznika miał Konstanty Puzyna, krytyk, który współzakładał pismo a potem był jego redaktorem naczelnym (od 1972 roku aż do śmierci w 1989 roku). Naczelnymi byli także Stanisław Stampf’l (1968-1971), Jerzy Koenig (1989-1990). Od 1991 roku Dialogiem kieruje Jacek Sieradzki.

• Nagroda im. Konstantego Puzyny: nagroda przyznawana od 2015 r. z inicjatywy miesięcznika Dialog za łączenie działalności twórczej z zaangażowaniem w życie publiczne. Jej fundatorem jest Instytut Książki. Laureatom wręczana jest statuetka „Kamyk Puzyny” zaprojektowana przez Krzysztofa M. Bednarskiego oraz 10 tys. złotych. O wyborze laureata decyduje kapituła złożona z redaktorów pisma i laureatów z ubiegłych lat. Wręczenie nagrody ma miejsce w dniu urodzin jej patrona tj. 13 kwietnia. Nazwa nagrody odwołuje się do wybitnego tomu wierszy Konstantego Puzyny pt. „Kamyki”, wyróżnionego nagrodą "Literatury" (1989). Legnicki teatr jest czwartym laureatem tego wyróżnienia. W ubiegłych latach byli nimi kolejno: Komuna// Warszawa (2015), Justyna Sobczyk (2016) oraz protestujące aktorki, aktorzy oraz publiczność Teatru Polskiego we Wrocławiu (2017).

Grzegorz Żurawiński