Terroryści z bożej łaski i z polskiej prowincji w pijanym widzie planują zgładzenie jednego z wielkich tyranów ludzkości. Jest rok 1963. Hitler i Stalin nie żyją, cóż zatem im pozostaje? Plan zamachu na chińskiego Mao Zedonga porzucają, bo daleko i brak środków. Nie pozostaje im zatem nic innego, jak rozpocząć przygotowania do zgładzenia Władysława Gomułki. Ów absurdalny pomysł stał się osią dramatu, który w sobotę 21 kwietnia miał swoją premierę w Lubuskim Teatrze. Udaną premierę…

Sztuka „Zabijanie Gomułki” jest adaptacją (Robert Urbański) powieści „Tysiąc spokojnych miast” Jerzego Pilcha wyreżyserowaną gościnie przez dyrektora legnickiego Teatru Modrzejewskiej Jacka Głomba. Adaptacją trudną, ale – sądząc po spontanicznych reakcjach publiczności, śmiechem i oklaskami reagującej na poszczególne sceny – udaną. Najwyraźniej duch opiekuńczy niepowtarzalnego lubuskiego zagłębia kabaretowego unosił się nad zaimprowizowaną Sceną na Strychu.

Rzecz dzieje się latem 1963 roku. Bohaterowie planują wyprawę do Warszawy i zgładzenie Gomułki, bowiem Józef Trąba (Zbigniew Waleryś) postanowił przed śmiercią zrobić coś pożytecznego dla ludzkości - zabić "jednego z wielkich tyranów". Narzędziem planowanej zbrodni ma być chińska kusza, bowiem spiskowcy nie mają wprawy w posługiwaniu się bronią palną, a poza tym ani sztylet ani duszenie nie wchodzą w grę. – Wstręt fizyczny jaki do niego odczuwam, niechybnie sparaliżowałby mnie - objaśnia Trąba.

Wkrótce o zrodzonym przy kuchennym stole podczas wódczanych nasiadówek oraz szachowych partyjek (uwaga dla miłośników królewskiej gry, w jednej ze scen odtwarzany jest słynny mat w siedmiu ruchach - tzw. mat Legala *) wspólnym, "sekretnym" pomyśle Pana Trąby i Naczelnika (Wojciech Czarnota), ojca oczekującego konfirmacji ** Jerzyka (Wojciech Brawer), dowiaduje się miejscowy komendant milicji Jeremiasz (Janusz Młyński). W efekcie cała wspólnota ewangelicka (rzecz dzieje się na ziemi cieszyńskiej) poddaje ów pomysł publicznej debacie. – Jeśli towarzyszu Trąba chcecie nawracać Żydów na luterską wiarę, to lepiej kropnijcie tego Gomułkę – kwituje jedną z dysput o odmiennościach w kwestiach wiary zrezygnowany milicjant.

Przy okazji nastoletni Jerzyk zakochuje się w dojrzałej, zamężnej i atrakcyjnej wczasowiczce z Warszawy. Podgląda ją, wysyła do niej rozliczne sygnały, wreszcie spotykają się. Teresa staje się dla niego „anielicą pierwszej miłości”…. Nie mniej ważnym doświadczeniem staje się dla młodzieńca pierwszy, należycie celebrowany, łyk wódki, na który (z ociąganiem) zezwala mu ojciec za namową pana Trąby.

- Ze śmiechu rozbolał mnie brzuch. Przy okazji dowiedziałem się, że komunizm można obalać podczas „obalania” kolejnej flaszki przy kuchennym stole. Jak Pilch zobaczy tę adaptację to uwierzy w swój talent dramaturgiczny – śmiał się i żartował po spektaklu lubiński polonista i wielki przyjaciel legnickiego teatru Ludwik Gadzicki.

Odmiennie niż ma to miejsce w powieści, gdzie główną postacią jest narrator, wchodzący w dorosłość nastoletni Jerzyk, w adaptacji scenicznej jej realizatorzy przenieśli ciężar opowiadania na postać Pana Trąby, wiecznie pijanego autora szaleńczego planu zamachu na przywódcę PZPR. To wokół tej postaci, w groteskowo-balladowym i nieco sentymentalnym wydaniu toczy się cała akcja tego „fantastycznie absurdalnego” (Głomb) dramatu.

- To był szalony pomysł, by kompletnie nieteatralną powieść przenieść na scenę. Przyznam, że autor powieści wyraźnie dystansował się od tego pomysłu. Mam jednak wrażenie, że się nam udało. Okazało się, że dowcip Pilcha nie jest tak hermetycznie wyrafinowany, że – mimo całej swej absurdalności - jest zrozumiały. Bawi i jednocześnie wzrusza. Trochę to trwało zanim dotarliśmy się z zespołem, mamy bowiem krańcowo różne doświadczenia w grze w przestrzeniach pozateatralnych. Najwyraźniej sztuka musi jednak wykuwać się w napięciu i bólu, w pocie i kurzu. Że przy okazji padło trochę brzydkich słów…? No cóż, widocznie tak musi być, a my wzajemnie musieliśmy się dotrzeć i sobie zaufać -  zwierza się legnicki reżyser.

- Faktycznie, łatwo nie było, bo musieliśmy oswoić tę siermiężną przestrzeń. Mamy jednak dużą satysfakcję z tego nowego dla nas doświadczenia, bo efekt jest dobry, a o to w końcu przecież chodzi. Gdybyśmy dysponowali większymi pieniędzmi, byłoby zapewne łatwiej – zauważył dyrektor zielonogórskiej sceny Andrzej Buck.

Obsadzenie Zbigniewa Walerysia, od kilkunastu lat współpracującego z legnicką sceną i Jackiem Głombem, w prowadzącej spektakl roli Józefa Trąby było strzałem w dziesiątkę (fantastyczna, brawurowo zagrana rola, a przy okazji genialna parodia przemówień Gomułki). W oko widza natychmiast wpadała też postać Jerzyka. Młody Wojciech Brawer (drugi rok w lubuskim zespole) cudownie pokazał, że grać można nie tylko słowem, ale także miną i gestem. To oni byli liderami tego zespołowo zagranego, udanego i nagrodzonego wielominutowymi brawami przedstawienia.

Zarówno dyrektor Teatru Modrzejewskiej jak i dyrektor Lubuskiego Teatru im. L. Kruczkowskiego wspólnie zapewniali w sobotni wieczór, że znajdą sposób, aby "Zabijanie Gomułki" pokazać wkrótce także legnickiej publiczności teatralnej.

Grzegorz Żurawiński